Geschreven door Tijdens een bezoek aan het bunkermuseum op Terschelling in augustus 2018 had ik de Udet Boje al op het terrein zien staan. De bovenkant ontbrak en alles was nog een laag roest. Een klein informatiebord vertelde meer over het object en ik legde het allemaal vast met mijn camera.
20 mei 2021 – de dag dat mijn vader stierf aan een zeer zeldzame vorm van buikvlieskanker. Hij was een week eerder opgevangen in een Hospice ‘Lotus’ waar hij werd verzorgd door een zeer toegewijd team van artsen en verpleegkundigen. Zijn laatste groet was: ‘ajuus!’.
Na zijn begrafenis moesten we zijn huis vrij maken voor de volgende huurder. Alle herinneringen en spullen waar we van hielden namen we mee naar huis. De meubels en zijn bed werden netjes opgeruimd door een groep vrijwilligers van een goed doel. Ik zocht zelf de hele tijd naar zijn foto’s, omdat ik wist dat hij, net als ik, in zijn jonge jaren veel met fotografie bezig was geweest. Ik had de fotoboeken wel eens gezien, maar die foto’s en verhalen kwamen nooit boven drijven.
In zijn jonge jaren was alles nog analoog: filmrolletjes belichten met een camera en ze dan ontwikkelen en afdrukken. Dat deed hij allemaal zelf op de zolder van mijn ouderlijk huis aan de van Dedemlaan in Hasselt. Die fotoboeken stonden allemaal in het bureau op zolder waar al zijn fotoapparatuur stond. Daarboven twee lampen: een rode en een helderwitte.
We hebben de fotoboeken in zijn huis nooit teruggevonden, behalve die hij had opgehangen in lijsten aan de muren. Even vreesde ik dat ze tijdens een van de verhuizingen verloren waren gegaan. Maar toen we bijna alles leeg hadden gehaald, liepen we naar buiten, naar het schuurtje naast het huis waarvan we wisten dat daar ook wat oude huisraad en spullen lagen opgeslagen. Het meeste daarvan had voor ons geen waarde. Nadat we het meeste hadden weggehaald, kwam er een grote grijze plastic krat tevoorschijn waarin Ella alle fotoboeken vond. ‘Zullen we deze meenemen?’ Zeker weten! Een aantal van de fotoboeken werden zorgvuldig door mij geïnspecteerd en gelukkig had het vocht geen tijd gekregen om de foto’s aan te tasten. De hoeken van het papier en de metalen pinnen waarmee de pagina’s waren vastgezet, hadden de tanden van de vochtige lucht niet overleefd.
Ik had mijn vader ooit wel horen vertellen over een reis met vrienden naar het Waddeneiland Terschelling. Maar ik had geen idee of hij daar foto’s van had gemaakt. Die foto’s ontdekte ik pas weken later. Ze waren allemaal netjes in een fotoboek geplakt en beschermd bewaard door de dunne laagjes folie. Een prachtige nalatenschap van de levensverhalen van mijn beide ouders.
Na de oorlog bezocht mijn vader met zijn vrienden het Waddeneiland Terschelling in het jaar 1953. Samen met zijn twee vrienden op de fiets naar Harlingen en vandaar met de boot naar het eiland. Genieten van de rust, wandelen door de natuur en klimmen over hoge duinen. Tussendoor genoten ze van een biertje op een terras. Hij nam zijn camera overal mee naartoe en zo heb ik veel foto’s uit die periode van zijn leven terug kunnen vinden.
Op sommige foto’s, gemaakt op het strand bij een wrak viel me iets op. Eerst kon ik er niet achter komen wat ze daar samen hadden beklommen. Maar niet veel later, toen ik door mijn eigen digitale fotoarchief bladerde, kwam ik een foto tegen en toen wist ik het meteen: de drie mannen hadden in 1953 het wrak van de Udet Boje ontdekt.
De Udet Boje’s waren een serie boeien die in ’40-’45 door de Duitse bezettingstroepen in de Noordzee werden verspreid en door de Duitse marine werden verankerd. Elke Udet Boje was hol van binnen en een tijd lang volledig uitgerust met overlevingsmiddelen. Zo konden neergeschoten piloten zichzelf redden. In elk Udet boje hadden ze ook toegang tot een radiozender om de kustwacht te waarschuwen en zo konden de Duitse piloten weer gered worden door hun marine.
Het was puur geluk dat de drie mannen het wrak ontdekten. Ondanks de enorme omvang werd het wrak tijdens een storm regelmatig bedolven door zand en zee, om na ongeveer een jaar weer tevoorschijn te komen. Vermoedelijk hebben de drie mannen nooit geweten waar ze bovenop stonden. Mijn vader heeft er ook nooit iets over verteld. De foto’s waren stille getuigen van hun ontdekking bij paal 23 op Terschelling in het jaar 1953. Alle drie poseerden ze bovenop hun vondst in een lichte broek met een jasje en een zonnebril. Mijn vader droeg toen al een pet, wat hij zijn hele leven heeft gedaan. Zijn laatste pet ligt altijd voor mij op het dashboard van mijn werkbus en gaat elke dag met me mee.
Hille van Dieren is eigenaar van het ‘wrakken museum’ op Terschelling. Hij maakt ook deel uit van de groep mensen die in het bunkermuseum werken. Op jonge leeftijd liep Hille, samen met zijn vrienden, heen en weer over het strand tussen oude wrakken van auto’s, vliegtuigen en andere spullen die ze konden vinden. Ze zochten naar oud ijzer. Kleine stukjes metaal of aluminium die ze dan uit die wrakken haalden om er een paar centen van te maken. In die tijd sloopten ze dus vrolijk al die oude wrakken. Hoe bijzonder is het dan dat ze jaren later, na de oprichting van het Bunkermuseum, precies het tegenovergestelde gingen doen.
Terschelling speelde een belangrijke rol in de Tweede Wereldoorlog. Verdeeld over het eiland zijn talloze bunkers te vinden en de meeste vlak achter West-Terschelling, onder de naam ‘Tigerstellung’; een bunker complex van zo’n vijfentachtig bunkers. De radarpost ‘Tigerstelling’ werd tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Duitse bezetter gebruikt om met hun radarinstallatie het luchtruim te bewaken. In het luchtruim werd namelijk een hevige strijd gevoerd tussen de geallieerde en Duitse luchtmachten. Om de bommenwerpers die vanuit Engeland arriveerden zo snel mogelijk te observeren, bouwden ze tientallen observatieposten en twee belangrijke radarstations langs de kust; één op het Waddeneiland Terschelling en een tweede op het Waddeneiland Schiermonnikoog.
Bijna zestig jaar nadat de drie jongemannen Terschelling bezochten, hadden de mensen van het museum samen met twee aannemers op Terschelling verschillende pogingen gedaan om de Udetboei op te graven. Dat was een heel zware klus, en dat kun je zien op de tekening van de boei. De bodem werd namelijk gevuld met beton. Het was een enorme klus, maar het is ze uiteindelijk toch gelukt. Het wrak van de Udet boje is nog steeds te vinden op het terrein van het Bunker museum.
Hieronder zie je een paar foto’s van het begin van hun reddingspoging op het strand van Terschelling. Deze foto’s zijn gemaakt door Albert Wester, lokale fotograaf op Terschelling. Albert is gepassioneerd fotograaf die graag foto’s maakt van alles op en rond zijn eiland.
Sinds de aankomst van de Udet boje op het museumterrein zijn ze ook begonnen met het herstel. De bovenkant waar de mannen op stonden was helemaal weggeroest en is op een scheepswerf is dat deel helemaal opnieuw opgebouwd en vervolgens op de originele romp gezet. De romp heeft nu een laag zwarte verf om hem beter te beschermen tegen de roest. Van wat ik heb begrepen gaan ze hun best doen om het Udet boje in zijn geheel te restaureren. Afgelopen weekend nog, sprak ik Albert en hij vertelde me dat de restauratie in volle gang is.
Verschillende boeien liggen nog steeds weg te roesten op de bodem van havens of in de Noordzee. De boeien dienden ook als “schietoefening” voor Engelse piloten. Midden op de Noordzee dreef die dobberende gele toren met een groot kruis erop, een uitstekend doel. Er kunnen er dus meerdere door de beschietingen zijn gezonken of losgeraakt van hun ankers en langs de kust zijn aangespoeld. Sowieso een op het buureiland Vlieland en de ander op Terschelling bij strandpaal 23.
Ik kon het verhaal van de vakantie van mijn vader en zijn vrienden compleet maken met een bezoek aan het Bunker museum op Terschelling waar ik de foto’s onderin dit schrijven kon maken van de gedeeltelijk gerestaureerde boei. De foto’s van de drie mannen zijn door mij gescand en opgestuurd naar de leden van het museum, mogelijk worden ze mogelijk opgenomen in de tentoonstelling rond de Udet Boje. Zo zijn ze alle drie weer een beetje terug op Terschelling.
Op 31 augustus 2021 werd op Youtube een video gepubliceerd van Calum Gilles over de geschiedenis van het Udet Boje. Een prachtige korte documentaire die de geschiedenis van de Udet boei vertelt, deze staat hierboven, samen met een film waarin de Udet Boje een rol heeft. Een Engelse bemanning moet via Nederland terug zien te komen naar de andere kant van het kanaal. Onderweg (1:37 uur) belanden ze in een Udet Boje in het midden van de Noordzee.
Wat ik heel bijzonder vind: Tijdens ons bezoek aan het bunker museum werden alle oude en nieuwe beelden samen met een ter plekke geschreven tekst via mijn iPad en mobiele verbinding afgeleverd bij de redacteur van Terschelling Magazine. Eigenlijk was de deadline voor het nieuwe nummer al verstreken, maar na een telefoontje en het opsturen van mijn verhaal, de nieuwe foto’s en de twee foto’s van de drie mannen werden er direct een paar pagina’s voor de nieuwe uitgave gereserveerd. De week erna lag de nieuwe editie op onze deurmat. Een prachtige herinnering vastgelegd en gedeeld met een publiek met liefde voor Terschelling.
Dit online document is een levend document. Als herinnering aan de drie jonge mannen op avontuur op Terschelling. Zij hebben ons onbewust daarin meegenomen en het avontuur is nog niet ten einde. Er staat inmiddels een nieuw bezoek gepland en daar zal ongetwijfeld weer een aanvulling uit voor komen.
Een bezoek aan het bunkermuseum is sowieso zeer de moeite waard. Het hele jaar door besteden de vrijwilligers veel van hun vrije tijd aan het opgraven en restaureren van de Duitse Radarset Tiger en elk jaar is er wel iets nieuws te zien.
Online referenties:
Bunkers Terschelling website: https://bunkersterschelling.nl
Albert Wester photography website: https://www.terschellingfotografie.net
Wrakken Museum website: https://wrakkenmuseum.nl
Calum Gillies website: https://calumgillies.com
Wikipedia: Rescue Boei: https://en.wikipedia.org/wiki/Rescue_buoy_(Luftwaffe)
